Mula sa premyadong manunulat na si John Iremil Teodoro, tubong Antique, tumanggap ng S.E.A. WRITE Award noong 2019 mula sa Kaharian ng Thailand, Full Professor ng malikhaing pagsulat, literatura, at pagpapahalaga sa sining sa De La Salle University-Manila. Siya ay Direktor ng Bienvenido N. Santos Creative Writing Center at kasalukuyang direktor nh IYAS National Writers Workshop. Nagsilbi siya bilang Sekretaryo Heneral ng Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL) noong 2016-2023.

Para sa mas malawak na hardin ni John Iremil Teodoro, bisitahin ang kanyang website.

IYAS 2025

By John Iremil Teodoro

TALAGANG umulan habang nagko-closing program kami sa Balay Kalinungan para sa Ika-24 na IYAS La Salle National Writers’ Workshop noong gabi ng Abril 25, 2025. Ito’y sa kabila ng matinding init sa loob ng isang linggo habang ginanap ang palihan mula Abril 21 hanggang 25. Ito naman talaga ang memory ko ng IYAS simula nang maging panelist ako noong 2007. Laging umuulan sa gitna ng tag-init. Kung minsan unang araw pa lang ng IYAS o di kayâ ay sa kalagitnaan. Akala ko nga hindi na uulan ngayong taon. Pero humabol talaga sa pagtatapos ng palihan.

Ang sampung fellows ngayong IYAS 2025 ay sina Christopher D. Alonte (Maikling Kuwento sa Ingles), Ava Laureen S. Arnejo (Maikling Kuwento sa Sebwano), Macy Baxinela (Maikling Kuwento sa Hiligaynon), Rochel Ellen Bernido (Sanaysay sa Filipino), Cleofe Mae S. Bernal (Maikling Kuwento sa Hiligaynon), Lourd Greggory D. Crisol (Panulaan sa Sebwano,) Marcelo T. Daño Jr. (Panulaan sa Sebwano), Niel L. Ibañez (Maikling Kuwento sa Hiligaynon), Raul G. Moldez (Panulaan sa Ingles), at Roger Joshua P. Venzal (Dula sa Hiligaynon). Represented ang Mindanao, Visayas, at Luzon.

Muli akong naatasang maging IYAS Workshop Director ngayong taon matapos na hindi ako nakadalo noong nakaraang taon dahil naka-sabbatical leave ako. Hunyo 2024 ginanap ang IYAS last year at nagkataong nagbakasyon ako sa kapatid ko sa Sweden. Pansamantalang bumalik bilang Workshop Director si IYAS Co-Founder, Marjorie Evasco na University Fellow at Professor Emeritus sa De La Salle University (DLSU). Una akong naging Workshop Director noong IYAS 2019. Bago rin ang IYAS Project Director ngayon sa katauhan ni Tanya Lopez, isang mahusay na aktor at direktor ng entablado. Siya ang kasalukuyang namumuno ng La Salle Artists’ Hub ng University of St. La Salle (USLS), Bacolod. Nag-beg off na kasi si Atty. Rayboy Pandan, ang award-winning novelist na former Dean ng College of Law ng USLS, na maraming taon na ring Project Director.

Ang kasama naming mga panelist ay sina Isidoro Cruz (na tumanggap ng Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas para sa Kritisismo sa Ingles mula sa Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas isang araw matapos ang IYAS 2025), Early Sol Gadong, Grace Monte de Ramos, Susan Lara, Rayboy Pandan, at Marjorie Evasco. Nagsilbi ring guest panelist si Tanya Lopez para sa dula bilang eksperto sa teatro at nagsasalin sa Hiligaynon ng mga klasikong dula tulad ng “No Exit” ni Jean Paul Sartre.

Palagi kong inaabangan ang provocation lecture ni Renato Redentor “Red” Constantino sa IYAS. Simula nang maging partner ng IYAS ang Institute of Climate Change and Sustainable Cities (ICSC) noong 2017 nang siya pa ang Executive Director nito, nagbibigay na siya ng lekturang ito hinggil sa kung ano ang magagawa ng mga manunulat sa kilusang pangkapaligiran. Ito rin ang panahon na inumpisahan sa IYAS ang pagyakap sa theoretical framework na ecocriticism. Ngayong si Red na ang nagpapatakbo ng Constantino Foundation ng kanilang pamilya, tuloy pa rin ang pagtulong niya sa IYAS.

Ngayong taon ang lektura niya ay pinamagatang “The Importance of Getting Lost: Cognate Endings in a Climate of Uncertainty.” Nagkuwento siya at nagbahagi ng mga larawan tungkol sa hobby niyang pagpasyal sa mga libingan ng mga historical figures saan man siya magpunta. Lagi’t lagi, natsa-challenge at nai-inspire ako ni Red.

Nagsimula siya sa idea na “walang himala” pagdating sa pagsalba ng kapaligiran. Kailangan nating gumalaw at tumulong para may magandang mangyari. Ipinagdiinan din niya na mahalaga ang mga naratibo, ang mga kuwento. Kailangan umano ito “to reproduce a durable sense of agency” kayâ kailangan ng kilusang pangkapaligiran ang mga manunulat. Ang pinakatumatak sa akin sa lektura niya ngayong taon ay ang sinabi niyang magkaugnay ang climate crisis sa krisis ng demokrasya. Kapag umano maayos ang pamamahala sa mga bansa, mababawasan ang korapsiyon, magiging maayos ang buhay ng maraming tao at mamumuhay sila sa paraang hindi mapanira sa kalikasan.

Naisip ko na rin ito noon pa man at na-verbalize lamang ni Red para sa akin. Halimbawa pagdating sa plastic pollution. Dahil ang mga mahirap sa lungsod ay nakatira sa mga barong-barong sa tabing-ilog sapagkat masyadong maliit ang kanilang sahod (assuming na may mahanap silang trabaho) at masyado namang mahal bumili ng bahay sa mga subdibisyon, ang kung anomang plastic sa ginagamit nila tulad ng mga nasa sachet (dahil tingi-tingi lang din naman ang kaya nilang bilhin) ay hindi maiiwasang maitapon nila sa labas ng bintana at mahuhulog sa ilog na aanurin naman papuntang dagat. Ang hirap maging environmentalist kapag mahirap ka dahil ang iniisip mo ay kung saang kamang ng Diyos kukunin ang susunod ninyong kakainin.

Ang IYAS La Salle National Writers’ Workshop ay inoorganisa ng USLS sa pakikipagtulungan ng Bienvenido N. Santos Creative Writing Center ng DLSU. Ang palihang ito ay sinimulan noong 2001 na itinatag ng tatlong haligi ng panitikang Lasalyano na sina National Artist Cirilo F. Bautista, Elsa Martines Coscolluela, at Marjorie Evasco. Ngayong taon suportado ang IYAS ng Institute for Climate Change and Sustainable Cities, Constantino Foundation, Colegio San Agustin-Bacolod, at National Commission for Culture and the Arts.

Sa susunod na taon, sa ika-25^th IYAS, may pinaplano na kaming grand homecoming para sa mahigit 300 na IYAS fellows nitong nagdaang mga taon. Dapat may malaking selebrasyon din noong 2020 para sa ika-20^th ng palihan subalit hindi natuloy dahil sa pandemic. Ang pangalan ng aming palihan ay nanggaling sa salitang Hiligaynon na “iyas.” Ibig sabihin, piniling binhi para sa muling pagtatanim. Nakakapagod mag-organisa o magpanel sa isang linggong workshop. Pero fulfilling din sa pakiramdam dahil alam mong nakatutulong ka sa pagpanggas at pagpapayabong ng literaturang Filipino.